Een stukje uit de tekst om al eens te proeven:

Placebo, dat zit toch tussen je oren?

Dat is wat ik vaak over een placebo hoor: het is niet écht, het verandert niets, het is enkel inbeelding.  Het gebeurt enkel in je gedachten maar het brengt geen echte verandering in je situatie.  Dikwijls gaat men zelfs nog een stapje verder en krijg je woorden als ‘bedrog’ en ‘fake’ op je bord gelegd. Maar is dat wel zo?

Van sommige behandelingen zegt men wel eens ‘het is maar een placebo’ en men bedoelt daar eigenlijk mee: het is niet schadelijk, maar het heeft geen echte therapeutische waarde.   Men gaat zich wel beter voelen door het placebo maar dat is allemaal maar inbeelding en  dus tijdelijk en waardeloos.  Als men bij een onderzoek naar een nieuw geneesmiddel tot de conclusie komt dat het niet beter is dan een placebo dan is dat erg slecht nieuws voor de onderzoeker want dat betekent dat grote sommen geld verloren zijn gegaan en dat het geen nieuw medicijn heeft opgeleverd. Op die manier bekeken is placebo iets lastigs, iets dat moet overwonnen worden.

Telkens er een nieuw medicijn getest wordt merken we dat er een grote of kleine groep mensen positief reageert op het placebo.  Of een placebo werkt of niet is dus geen vraag meer, dat weten we wel zeker.

Margo[1] geeft als definitie voor placebo: ‘vorm van therapie gebruikt voor zijn niet specifiek psychologisch effect: een inert en onschuldig medicijn dat gegeven wordt om de patiënt te plezieren’.  Dat is de meest gebruikelijke definitie en meteen ook wat men meestal over een placebo denkt: het is onschuldig en het heeft een psychologisch effect.  Men denkt of veronderstelt dat het placebo effect ‘enkel tussen de oren zit’.  Men vergeet daarbij dat een placebo ook een meetbaar, lichamelijk effect kan teweegbrengen.

Heel dikwijls onderschat men ook de werkzaamheid en de kracht die uitgaat van een placebo en heeft men ook wel ethische bezwaren.  Je kan toch niet gaan liegen tegen je patiënt en vertellen dat je een medicijn geeft terwijl je eigenlijk een placebo geeft?

Het verwonderde me altijd dat men dit effect zo neerbuigend bekeek.  Als mensen zich beter gingen voelen,  maakt het dan iets uit of dat door een placebo komt of door een medicijn?  Je beter voelen is toch waar je naar verlangt?  Hoe komt het dat we een onderscheid zijn gaan maken tussen behagen (de letterlijke betekenis van placebo) en helpen?  Waarom wordt dit als een tegenstelling ervaren?  Waarom gebruiken we het placebo-effect niet?  Waarom is er niet meer onderzoek naar het placebo-effect?  Zijn we niet geneeskunst aan het onderwaarderen ten voordelen van geneeskunde?

In de inleiding van het standaardwerk rond placebo, ‘placebo effects’,  schrijft Fabricio Benedetti:

‘Met dit boek wil ik het wetenschappelijk bewijs leveren dat patiënten niet enkel genezen (cured) moeten worden, maar ook verzorgd (cared).  Enkel een aandoening genezen is niet altijd voldoende. We moeten ook zorg dragen voor de patiënt omdat in veel gevallen de mindset erg belangrijk is.  (…)  We weten nu dat het placebo-effect invloed heeft op cellen en moleculen in het brein en dat dit brein op zijn beurt het verloop van de ziekte en de reactie op de behandeling kan beïnvloeden’ [2]

Op dit moment is een ‘klinische omgeving’ synoniem voor hard, ongezellig.  In een kliniek kom je niet om vertroeteld te worden, je komt er niet voor de gezelligheid.  Gezondheidszorg is veel te weinig ‘to care’ en te veel ‘to cure’.  We moeten ons misschien eens afvragen of empathie en luisteren en verzorgen niet meer aan bod mogen komen in opleidingen.  Als je een verpleegster extra aan de dienst toevoegt, dalen de sterftecijfers wijzen onderzoeken uit.

Als ik in mijn dorpsbibliotheek de zoekterm ‘placebo’ ingeef dan krijg ik CD’s te zien van een rockgroep met die naam, maar er zit geen enkel boek in de hele bibliotheek dat dieper ingaat op de werking van het placebo.  Op zijn best zijn er een aantal wetenschappelijke bijdragen te vinden in tijdschriften, maar er is geen enkel goed boek dat me hiermee verder kan helpen.

Hoe meer ik leer over dit placebo-effect hoe meer vragen er naar boven komen rond dit thema. Hoe kan een niet-actieve stof toch een merkbaar effect scoren?  Welke mechanismen zitten hier achter?  Hoe komt het dat we kunnen genezen zonder een écht medicijn te gebruiken?  Als er een meetbaar effect  van een placebo uitgaat, waarom maken we daar dan niet meer gebruik van?  Kan je dat effect in je eigen voordeel gebruiken?  Verdwijnt het placebo-effect volledig bij een klassiek medicijn of blijft er ook een deel van de werking te verklaren door het placebo-effect?  Hoe sterk is dat effect? Kan je als dokter of als gezondheidswerker het wel maken om een niet werkzame stof te geven?  Kan je liegen tegen je patiënt of je cliënt?  Wat moet je als dokter of gezondheidswerker  doen om een placebo-effect te creëren?  Is het mogelijk als patiënt om zelf een placebo te maken?  Kan je een goed medicijn beter laten werken door bepaalde ingrepen? Kan je dat met je geweten overeenstemmen?  Kan je de patiënt niet beter helpen met een middel dat geen bijwerkingen heeft?  Een middel dat bovendien niets kost .

Wat is een placebo precies en hoe werkt het?  Zou het ook mogelijk zijn om dit beter te benutten? Als we het werkingsmechanisme achter dit effect kunnen doorgronden, kunnen we dat dan niet zelf leren gebruiken om onszelf te genezen? Moet je wachten op dat suikerpilletje of kan je dit genezend potentieel zelf activeren?

Zou het niet mooi zijn om een gratis medicijn te kunnen maken dat geen bijwerkingen heeft, dat altijd beschikbaar is en dat we zelf op maat kunnen ontwerpen?   Over al deze vragen wil ik graag wat meer antwoorden.  Ik hoop  zo tot een nieuwe betekenis te komen van het woord ‘placebo’ en een manier te vinden om het zelf te kunnen toepassen in mijn eigen leven.

[1] Margo CE (1999) The placebo effect.  Survey of Opthalmology

[2] placebo effect, second edition, preface to the first edition (eigen vertaling)